Krzyż Grunwaldzki

Warsztat górnoreński, przed 1343 (krzyż); Kraków, ok. 1470-1480 (puszka na relikwie i stopa).

Zapewne tożsamy z krzyżem, który legował kościołowi w Brodnicy proboszcz Mikołaj Wolwelini, dla przechowywanej w tamtejszej świątyni relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Relikwię darował kościołowi w Brodnicy jego fundator  (budowę rozpoczęto w 1285 roku) i ówczesny proboszcz Mikołaj z Sandomierza. Jak podał Jan Długosz, krzyż został zdobyty przez wojska polskie po bitwie grunwaldzkiej i w 1411 roku ofiarowany przez króla Władysława Jagiełłę do kolegiaty w Sandomierzu, jako jeden z trzech monarszych darów dla drugiej pod względem znaczenia świątyni w diecezji krakowskiej.

    W najstarszym znanym spisie inwentarzowym skarbca kolegiaty sandomierskiej z 1552 roku odnotowano dwa krzyże z relikwiami Drzewa Krzyża Świętego. W kolegiacie sandomierskiej istniał zwyczaj świątecznej ostentacji relikwii Drzewa Krzyża Świętego i innych partykuł.

   Opis wizytacji biskupa Kazimierza Łubieńskiego z 1717 roku przynosi wzmiankę o uroczystej procesji do kolegiaty, podczas której prepozyt odziany w kapę niósł (bliżej nieokreślony)  relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego. Podczas II Wojny Niemcy skradli Relikwiarz, odzyskany w 1945 roku. Był używany jako krzyż procesyjny podczas liturgii Mszy Św. sprawowanej przez Papieża Jana Pawła II w Sandomierzu 12 czerwca 1999 r. Decyzją Bpa Wacława Świerzawskiego pozostawiony do ekspozycji w muzeum. W 2009 za zgodą Bpa Krzysztofa Nitkiewicza poddany konserwacji, którą poprowadził Tadeusz Piotr Galant w pracowni na Wawelu.
Stopa ośmiodzielna z grawerowanymi herbami Polski, Litwy, Jagiellonów i ziemi sandomierskiej oraz dwiema mniejszymi tarczami z herbem Dębno. Trzon z nodusem w formie ośmiobocznej kapliczki z czterema niszami, w których znajdują się figurki bliżej nierozpoznanych świętych. Dekoracji architektonicznej nodusa dopełniają przypory, pinakle i kwiatony.

Zarys ramion krzyża, rozszerzających się ku końcom łagodną linią, okrywa koronka z ażurowych maswerków, wzbogacona kameryzacją z korali, symbolizujących krople krwi Zbawiciela. Krańce ramion akcentują kwiatony w formie żołędzi ujętych w liście dębu. Na ramionach krzyża nałożone  cztery pięciolistne emaliowane medaliony ze scenami Męki Pańskiej: Biczowanie, Dźwiganie krzyża, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z krzyża. Figury w scenkach grawerowane, fałdy szat podkreślone zieloną emalią, w partii tła przejrzysta szafirowa emalia. Wić roślinna w tłach medalionów powtórzona na rewersie krzyża. Nad sceną Biczowania umieszczona plakietka z reliefową sceną Zwiastowania. Ideowym dopełnieniem dzieła odkupienia jest obecność relikwii Krzyża Świętego. Prostokątna puszka na relikwie, z repusowanymi symbolami Ewangelistów, nałożona na pierwotne repozytorium w kształcie krzyża o trójlistnie zakończonych ramionach. 

 copyright © 2001 - 2022 MAGNUM Bartosz Cebula & Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

Godziny otwarcia:

sezon zimowy: (od 16 X do 30 IV ) od wtorku do soboty: 9.00 - 15.30
                                                                  niedziele i święta: 13.30 - 15.30 (ostatnie wejście o 15.00) 

       sezon letni: (od 1 V  do  15 X)   od wtorku do soboty: 9.00 - 16.30 

                                                                 niedziele i święta:  13.30 - 16.30 (ostatnie wejście o 16.00)