Muzeum Diecezjalne, które utworzone zostało z potrzeb patriotycznych, w atmosferze budzenia się w okresie niewoli narodowej zamiłowania do historii i poszukiwania dowodów chwały dawnej Polski, posiada w swoich zbiorach różnorodne pamiątki odnoszące się do dziejów ojczystych. Jedną z nich jest rycina alegoryczna, która powstała na pierwszą rocznicę Konstytucji 3 Maja. Jest dziełem Fridricha Theodora Johna według rysunku Franciszka Smuglewicza, Warszawa 1792, miedzioryt punktowany.

Kompozycja przedstawia symboliczną postać Polonii, o rysach twarzy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w koronie na głowie, odzianą w antyczną szatę, z gałązką oliwną w lewej dłoni i kluczem, którym za chwilę otworzy drzwi świątyni. U jej progu ukazany został Chronos, uznawany za personifikację czasu, który prezentuje tablicę z inskrypcją: Templa Diis mores populi dedit (Dał świątynie bogom, a prawa narodom). Temat ryciny wiąże się także z projektem wzniesienia w Warszawie Świątyni Świętej Bożej Opatrzności, pomyślanej jako wotum wdzięczności narodu za wyzwolenie spod wpływów obcych mocarstw. Na sztychu wyeksponowano podwoje świątyni, otwieranej przez króla, który występuje jako prawodawca i jej fundator. Decyzję o wzniesieniu w Warszawie świątyni Opatrzności podjął Sejm Wielki w 1791 r., dwa dni po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja. Król Stanisław August Poniatowski planował wybudowanie świątyni na skarpie na przeciwko Zamku Ujazdowskiego. Tam też, 3 maja 1792 r. w rocznicę uchwalenia Konstytucji, zainaugurowano budowę wmurowując kamień węgielny. Plany te przerwały rozbiory. Król zdecydował, aby wybudowany filar przekształcić w kapliczkę, która zachowała się do dziś na terenie Ogrodu Ujazdowskiego.

Manifestacje narodowe ku czci Konstytucji 3 Maja organizowano także w okresie 20-lecia międzywojennego w Sandomierzu. Katedra sandomierska stała się centrum życia narodowo-religijnego Diecezji Sandomierskiej, którego ważnym elementem było uroczyste obchodzenie rocznic wydarzeń historycznych. W sposób szczególny traktowano święto Konstytucji 3 Maja. Gdy dzień ten otrzymał znaczenie liturgiczne, poprzez ustanowienie święta Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, do katedry przybywało tak dużo wiernych, że nie mogła wszystkich pomieścić, dlatego kilka razy nabożeństwo odprawiano na placu nad Wisłą.

Obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja obchodzono w Sandomierzu po raz pierwszy w 1916 r., w 125. Rocznicę uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Święto wypadało w dzień powszedni – w środę. Z kart Dziennika ks. Jana Gajkowskiego dowiadujemy się, że Mszę św. w katedrze odprawił biskup Marian Ryx, a naukę o znaczeniu Konstytucji 3 Maja wygłosił ks. prałat Antoni Rewera. Następnie odśpiewano „Bogurodzicę” i „Boże coś Polskę”. Nie zorganizowano wówczas manifestacji, dalsza część uroczystości została przeniesiona do Męskiej Szkoły Filologicznej, gdzie Aleksander Patkowski, wówczas nauczyciel łaciny wygłosił odczyt o Konstytucji 3 Maja, głos zabrał także biskup Marian Ryx. Bardziej okazały charakter miały uroczystości, które odbyły się w 1917 r. Prezentujemy pochodzącą ze zbiorów prywatnych fotografię z tamtego czasu, na odwrocie której widnieje podpis: „Manifestacja ludności w dn. 3 Maja 1917 r. na rynku przed ratuszem w Sandomierzu w ostatnim roku okupacji austriackiej”. Na łamach „Kroniki Diecezji Sandomierskiej”, odnotowano, że ponieważ dzień 3 maja wypadał wówczas w czwartek, uroczystość przeniesiono na niedzielę 6 maja. Ks. J. Gajkowski w swoim Dzienniku zanotował, że uroczystość rozpoczęła Msza św. w katedrze celebrowana przez biskupa Mariana Ryxa. Po zakończeniu Mszy św. uformował się pochód, który ulicami Panny Marii, Zawichojską (dziś ul. Sokolnickiego), a następnie ul. Opatowską przeszedł na Rynek. Jak napisał ks. Gajkowski, wszystkie domy zostały odświętnie udekorowane chorągwiami narodowymi i patriotycznymi elementami. Na ścianie ratusza zawisł wizerunek Orła okolony zielonym wieńcem.

Postarano się również o wydanie okolicznościowej broszury autorstwa ks. Andrzeja Wyrzykowskiego, zatytułowanej „ Pamiątka Obchodu 126 Rocznicy Konstytucji 3-go maja w Sandomierzu (ss. 24), wydanej w drukarni M. Byrzyńskiego. W słowie wstępnym autor napisał m.in.: „Trzeci Maj. Przez miasto ciągnie z muzyką i sztandarami pochód narodowy. Tłumy ludu przyglądają się mu: jedni z radością, innym łzy do oczu się cisną […]. Myślę sobie wtedy: warto by kilka słów napisać, żeby ludzie wiedzieli, co ten pochód znaczy. Żebyś więc i ty bracie, który to czytasz miał swój udział w tej radości i w tym obchodzie, przeczytaj powoli i zauważ sobie dobrze co ci podaję”. Po raz kolejny poznajemy obraz Sandomierza z prężnie działającym kościelnym środowiskiem naukowym, z kręgiem kapłanów, których wyrazistą cechą był żarliwy patriotyzm, umocniony głęboką wiedzą o dziejach ojczystych i kościelnych. (opr. dr Urszula Stępień)

 copyright © 2001 - 2022 MAGNUM Bartosz Cebula & Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

Godziny otwarcia:

sezon zimowy: (od 16 X do 30 IV ) od wtorku do soboty: 9.00 - 15.30
                                                                  niedziele i święta: 13.30 - 15.30 (ostatnie wejście o 15.00) 

       sezon letni: (od 1 V  do  15 X)   od wtorku do soboty: 9.00 - 16.30 

                                                                 niedziele i święta:  13.30 - 16.30 (ostatnie wejście o 16.00)