Najstarszy znany fortepian polski
W zbiorach Muzeum Diecezjalnego znajduje się najstarszy znany fortepian polski, tangentowo-młoteczkowy, nawiązujący zarówno formą (skrzynia prostokątna), jak i konstrukcją do klawikordu. Został zbudowany przez Jana Skurskiego w Sandomierzu w 1774 r. dla klasztoru Panien Benedyktynek.
Fortepian ten jest odnotowany nie tylko w polskiej literaturze fachowej, por. m.in. B. Vogel, Tangent piano, w: Encyclopedia of Keyboard Instruments, vol. 1, The Piano, ed. R. Palmieri, New Jork & London 1994 s. 391-92; Martha Novak Clinkscale, Makers of the Piano 1700-1820, Oxford 1993 s. 267; B. Vogel, Szpinet ze strunami i klawiszami. Najstarszy zachowany fortepian polski „Zeszyty Sandomierskie”. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego, 39 (2015), s. 31-36.
Skrzynia fortepianu znajdującego się na naszej ekspozycji, o wymiarach 172 x 1265 x 475 mm, została wykonana z pełnego drewna brzozy, klonu lub jaworu. Klawisze wykładane są czarnobarwionym, lipowym drewnem, a półtony kością zwierzęcą. To typowa w tym czasie kolorystyka klawiatury, zanim w XIX w. odwrócono ją stosując jasny kolor dla klawiszy diatonicznych i ciemny dla chromatycznych.
Tangentowa mechanika fortepianowa wywodzona jest od mechaniki klawikordu, w którym struny są uderzane umocowanymi pionowo na końcach dźwigni klawiszowych metalowymi płytkami, zwanymi tangentami. Instrument dysponuje czterema rejestrami brzmieniowymi: fortepianu, klawesynu, lutni i klawikordu.
Sandomierski fortepian Skurskiego stanowi ważny element w dziejach ewolucji tangentowej mechaniki fortepianowej. Trudno stwierdzić skąd dotarła do Sandomierza koncepcja fortepianowej mechaniki tangensowej, dość odmienna od stosowanej przez budowniczych z Ratyzbony, których mechanizmy były przeznaczone dla instrumentów skrzydłowych. Najgłośniejszym budowniczym fortepianów tangentowych był Franz Jacob Späth junior z Ratyzbony (Regensburga), który miał wynaleźć takie w 1751 roku, a potem produkować je wraz ze swym zięciem Christophem Friedrichem Schmalem od lat 70. XVIII w. Nie mniej ich najstarsze zachowane fortepiany pochodzą dopiero z lat 90. tegoż stulecia.
Obecne zaawansowane badania dziejów ośrodka produkcji instrumentów w Gdańsku pozwalają sądzić, iż właśnie w tym mieście należy szukać korzeni konstrukcji fortepianu Skurskiego. Budowano tam m.in. popularne Clavecin Royal, które z dzisiejszej perspektywy były stołowymi fortepianami z licznymi rejestrami brzmieniowymi, m.in. klawikordowym i klawesynowym. Gdańsk był pierwotnym miejscem narodzin „królewskiego klawesynu” i po drugie, był też miejscem, skąd Skurski zaczerpnął inspirację do swego fortepianu tangentowego lub po prostu zastosował konstrukcję znaną tu już wcześniej. Jest bardzo prawdopodobne, iż w tym mieście, do którego m.in. w XVIII w. posyłały na naukę zawodu swych instrumentarzy kraje skandynawskie, Skurski terminował i praktykował, zanim jako wykształcony organmistrz osiadł w Sandomierzu.
W ostatnim czasie otrzymaliśmy informację, że niedawno w jednej z kolekcji instrumentów klawiszowych pojawił się arcyciekawy instrument - fortepian tangentowy z ok. 1770 r., również wykonany przez Ignacego Skurskiego, który pracował dla sandomierskiego klasztoru Panien Benedyktynek. Jest to zatem drugi znany na świecie – po zachowanym w zbiorach Muzeum Diecezjalnego fortepian tangentowy, wykonany w Sandomierzu przez Ignacego Skurskiego, a co za tym idzie: drugi najstarszy zachowany fortepian polski.
https://www.ericfeller.de/instrum.../ignacy-skurski-ca-1760/
www.domdlugosza.sandomierz.org
Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu
copyright © 2001 - 2022 MAGNUM Bartosz Cebula & Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu
Godziny otwarcia:
sezon zimowy: (od 16 X do 30 IV ) od wtorku do soboty: 9.00 - 15.30
niedziele i święta: 13.30 - 15.30 (ostatnie wejście o 15.00)
sezon letni: (od 1 V do 15 X) od wtorku do soboty: 9.00 - 16.30
niedziele i święta: 13.30 - 16.30 (ostatnie wejście o 16.00)